تغذیه و نیازهای تغذیه ای زن باردار
توجه به تغذیه در هنگام بارداری، یکی از مهم ترین اصول بهداشتی پیش از زایمان است. مواد غذایی مصرفی در این دوران باید احتیاجات مادر و جنین درحال رشد را تأمین کند. رعایت یک برنامه غذایی صحیح در این دوره کمک فراوانی به سلامت مادر و کودک آینده او خواهد کرد.
کمبودهای غذایی (و گاه افراط در خوردن بعضی از مواد غذایی) باعث بسیاری از ناراحتی های مادر در زمان بارداری، هنگام زایمان و پس از آن می شوند. از طرف دیگر تغذیه جنین در دوران حاملگی کاملاً وابسته به مادر است و هرگونه کمبود باعث ایجاد اختلال در رشد وی می گردد که اثرات آن سال ها پس از تولد کودک نیز مشهود است.
افزایش وزن مادر و سرعت آن، بهترین معیار قضاوت در مورد نحوه تغذیه وی می باشد. در طی سه ماهه اول بارداری معمولاً بین 1 تا 2 کیلوگرم به وزن مادر افزوده می شود. در طی سه ماهه دوم و سوم افزایش وزن، معمولاً به طور نسبتاً گرم در هفته است در مجموع بین 350 تا 450 میزان افزایش وزن مطلوب در طی بارداری طبیعی حدود 11 لی 16 کیلوگرم می باشد.
البته باید توجه داشت این مقدار با شرایط فردی تغییرپذیر است. زنان جوان نسبت به مسن ترها، زنان یک زا نسبت به چندزاها و زنان لاغر نسبت به زنان چاق، اضافه وزن بیشتری در هنگام بارداری پیدا می کنند.
نیازهای تغذیه ای زن باردار
انرژی مورد نیاز
انرژی مورد نیاز بدن در طول حاملگی افزایش می یابد. زن حامله نسبت به زمان قبل از بارداری به 300 کیلو کالری انرژی اضافی نیاز دارد.
پروتئین:
به علت رشد جنین و تشکیل بافت های جنینی، در این مرحله احتیاج بدن به پروتئین افزایش می یابد. یک زن حامله روزانه به 30 گرم پروتئین اضافی نیاز دارد. این پروتئین را می توان از منابع حیوانی یا گیاهی تأمین کرد.
دوسوم این مقدار باید از منبع حیوانی (گوشت، مرغ، ماهی یا تخم مرغ) باشد، زیرا این مواد کلیه اسیدهای آمینه مورد نیاز را به نحو احسن تأمین می کنند.
یک سوم بقیه پروتئین را می توان از منابع گیاهی مانند حبوبات تأمین کرد. منابع گیاهی نظیر: نخود، لپه، عدس، لوبیا و ماش دارای مقادیر متناسبی از پروتئین های خوب و کامل می باشند. لوبیای چیتی در بین دانه های گیاهی منبع پرارزش از حیث پروتئین است. به علاوه نوع پروتئین آن مرغوب بوده، می تواند مکمل خوبی برای پروتئین غلات که غذای اصلی بعضی از خانواده هاست باشد.
آهن مورد نیاز در حاملگی
نیاز مادر به آهن در حاملگی افزایش می یابد. این افزایش نیاز،ناشی از افزوده شدن گلبول های قرمز مادر در این دوران و نیز نیازهای جنین است. از آن جا که رژیم های غذایی معمولی آهن موردنیاز زن باردار را تأمین نمی کند، لازم است برای پیشگیری از کمبود آهن و کم خونی فقر آهن، مقدار مورد نیاز را با قرص های مکمل جبران کرد. تجویز از ابتدای هفته 16 بارداری تا سه ماه بعد از زایمان ضروری است. لازم به ذکر است این قرص ها توسط پزشک و با صلاحدید وی تجویز می شوند.
کلسیم و فسفر مورد نیاز در حاملگی
با توجه به این که در دوران بارداری استخوان های جنین درحال شکل گیری است نیاز مادر به کلسیم و فسفر بیشتر می شود. زن باردار روزانه به 400 میلی گرم کلسیم و فسفر اضافی نسبت به قبل از بارداری نیازمند است. رژیم های حاوی مقادیر کافی شیر، لبنیات و کلسیم را برای این دوران فراهم می کند اما در صورت مصرف نکردن لبنیات، لازم است این مقدار توسط قرص های کلسیم که توسط پزشک تجویز می شود تأمین گردد.
ویتامین ها
نیاز بدن در هنگام بارداری به تمام ویتامین ها افزایش می یابد. مقادیر اضافی لازم ویتامین ها و سایر مواد در جدول زیر نشان داده شده است. مصرف شیر، میوه ها و سبزیجات در مقادیر کافی می تواند ویتامین های لازم را تأمین کند.
جیره سفارش شده روزانه برای یک خانم به وزن 55 کیلوگرم و قد 163 سانتی متر
منابع مواد غذایی
برای تأمین مواد غذایی ذکر شده، لازم است زن باردار از چهار گروه مواد غذایی به میزان کافی استفاده نماید. چهار گروه اصلی مواد غذایی عبارت اند از:
- شیر و لبنیات مانند ماست، کشک، پنیر و دوغ (لازم به ذکر است که کره جزء این گروه مواد غذایی نمی باشد)
- گوشت و پروتئین ها مانند گوشت گوسفند، ماهی، مرغ و تخم مرغ و منابع گیاهی مانند نخود، لوبیا، ماش، عدس
- غلات و فرآورده های آن مانند نان، برنج، ماکارونی
- سبزیجات و میوه جات.
گروه های مواد غذایی و نمونه هایی از آنها و مواد مغذی که با آنها تأمین می شود، در جدول زیر آورده شده است:
گروه های مواد غذایی، نمونه های مواد غذایی و مواد مغذی که توسط آنها تأمین می گردد
چهار گروه اصلی مواد غذایی
لازم به ذکر است که بدن زنان باردار، به غیر از گروه های ذکر شده در تأمین انرژی، به چربی و مواد قندی نیز نیاز دارد که به میزان کمتری مصرف می شود. از چربی ها می توان به انواع روغن های گیاهی، حیوانی و کره اشاره کرد که در تهیه غذاهای روزانه استفاده می شوند. مواد قندی شامل شکر، قند، عسل، مربا و نظایر آن می باشد.
بسته به شرایط اقتصادی و عادات غذایی زنان باردار ممکن است رژیم های غذایی متفاوتی داشته باشند اما در هر صورت همان طور که قبلاً نیز ذکر شد رژیم غذایی باید تأمین کننده احتیاجات زن باردار باشد. یک نمونه از برنامه غذایی زنان باردار در جدول زیر آورده شده است.
یک نمونه برنامه غذایی زن باردار