آنمی فقر آهن در بارداری

كمبود آهن زمانی روی می دهد كه افزایش نیاز به آهن وجود داشته باشد و یا اتلاف بیش از حد خون موجب كاهش ذخایر بدن شود.

دو علت شایع كم خونی در دوران بارداری فقر آهن و خونریزی حاد است. نیاز مادر به آهن در یك بارداری طبیعی 1000 میلی گرم است. از این میزان 300 میلی گرم مربوط به جنین و جفت و 500 میلی گرم مربوط به افزایش توده هموگلوبین مادر است و 200 میلی گرم نیز مربوط به میزانی است كه به طور طبیعی از طریق دستگاه گوارش، ادرار و پوست دفع می شود. میزان تام آهن (1000 میلی گرم) به مراتب بیش از ذخایر آهن اكثر زنان است و این مسئله در صورت عدم تجویز مكمل آهن، سبب كم خونی فقر آهن می شود. با افزایش حجم خون در طی سه ماهه دوم بارداری، كاهش آهن اغلب به صورت افت قابل توجه غلظت هموگلوبین تظاهر می كند.

در سه ماهه سوم برای افزایش میزان هموگلوبین مادر و نیز برای انتقال به جنین، آهن بیشتری مورد نیاز است. چون میزان آهن منتقل شده به جنین در مادران مبتلا به فقر آهن با مقدار منتقل شده در مادران طبیعی مشابه است، حتی نوزادی كه از مادر شدیداً كم خون به دنیا می آید، دچار كم خونی فقر آهن نمی شود؛ اما میزان ذخایر آهن بدن نوزاد با وضعیت مادر از لحاظ آهن در ارتباط است.

• كم خونی فقر آهن در دوران بارداری، عمدتاً از افزایش حجم پلاسما در غیاب افزایش توده هموگلوبین مادر ناشی می شود.
• مصرف ناكافی منابع غذایی آهن، سابقه خونریزی شدید در قاعدگی ها یا بارداری های قبلی، تعداد زیاد بارداری و بارداری مجدد با فاصله كمتر از 3 سال احتمال ابتلا به كم خونی فقر آهن را افزایش می دهد.
• تغذیه مناسب می تواند نقش مهمی در درمان و پیشگیری كم خونی فقر آهن و سایر كم خونی ها ایجاد نماید.
• درمان كم خونی فقر آهن منوط به مصرف روزانه و منظم مكمل آهن متناسب با شدت كم خونی است.
• پس از طی دوره درمان كم خونی، مصرف مكمل آهن با دوز پیشگیری تا سه ماه پس از زایمان باید ادامه پیدا كند.

گام اولیه برای تشخیص كم خونی آزمایش هموگلوبین و هماتوكریت است. سایر تست های آزمایشگاهی در بررسی شدت كم خونی و تعیین مداخلات دارویی حائز اهمیت است.

جدول: بررسی و تشخیص كم خونی در دوران بارداری

درمان كم خونی به مدت حداقل سه ماه (120 روز) باید ادامه یابد تا ذخیره فریتین بدن بهبود یابد و با تست های آزمایشگاهی تأیید شود. گرچه مصرف كوتاه مدت قرص آهن می تواند میزان هموگلوبین را در سطح نرمال نشان دهد ولی دلیل بر افزایش میزان ذخایر آهن ندارد. بعد از یك ماه مصرف مكمل اضافی آهن، باید هموگلوبین و هماتوكریت بررسی شود اگر مشكل كم خونی برطرف نشد علل دیگر كم خونی را بررسی كنید

در زمانی كه مادر بیش از یك قرص آهن استفاده می كند بهتر است از مكمل مولتی ویتامین و مینرال ویژه بارداری استفاده كند.

هر چند شایع ترین نوع كم خونی در بارداری، كم خونی فقر آهن است ولی به ندرت ممكن است كمبود فولیك اسید و یا كمبود ویتامین B12 (آنمی مگالوبلاستیك) نیز وجود داشته باشد.

اگر كم خونی با تجویز مكمل آهن اصلاح نشد بیمار باید به متخصص ارجاع داده شود تا از نظر كمبود اسیدفولیك و ویتامین B12 مورد بررسی قرار گیرد. در صورت كمبود اسید فولیك مصرف منابع غذایی غنی از اسیدفولیك (جدول ذیل) توصیه می شود.

مواد مغذی، منابع غذایی و نقش آن ها در بدن

• منابع غذایی حاوی آهن مثل گوشت، مرغ، ماهی، حبوبات و سبزی های سبز تیره مثل جعفری در برنامه غذایی روزانه مصرف شود.
• از انواع مغزها مثل گردو، بادام، پسته، فندق و انواع خشكبار مثل برگه ها، توت خشك، كشمش و خرما كه منابع خوبی از آهن هستند به عنوان میان وعده استفاده شود.
• مثل سبزی های تازه و سالاد (شامل گوجه فرنگی، كلم، گل كلم، فلفل دلمه ای) و همچنین C منابع غذایی ویتامین چاشنی هایی مثل آب لیمو و آب نارنج تازه كه جذب آهن را افزایش می دهند به همراه غذا مصرف شود.
• برای جذب بهتر آهن غذا، از مصرف چای، قهوه و دم كرده های گیاهی یك ساعت قبل از غذا و حداقل دو ساعت پس از غذا خودداری گردد همچنین از مصرف چای پررنگ اجتناب شود.
• برای كاهش اختلالات گوارشی و جذب بهتر آهن، بهترین زمان مصرف قرص آهن پس از غذا و یا شب قبل از خواب است.