وزن پیش از بارداری
وزن پیش از بارداری مهم ترین شاخص جهت تعیین نمایه توده بدنی مادر است و حداكثر می توان وزن تا سه ماه قبل از بارداری را به عنوان وزن پیش از بارداری ملاك عمل قرار داد؛ به شرط این كه مادر در طی این سه ماهه تغییرات وزنی واضحی (بیش از حالت معمول) نداشته باشد. ملاك ثبت وزن در پیش از بارداری، ثبت آن توسط تیم سلامت و كاركنان بهداشتی است.
جدول: میزان افزایش وزن برای مادران باردار بالاتر از 19 سال در بارداری تك قلویی بر اساس BMI قبل از بارداری
نكته:
- الف) افزایش وزن در سه ماهه اول بارداری در حدود 0/5 تا 2 كیلوگرم می باشد.
- ب) افزایش وزن مناسب جهت مادر ان دارای نمایه توده بدنی 35 یا بیشتر باید توسط كارشناس تغذیه تعیین شود.
- ج) در زنان كوتاه قد (كمتر از 150 سانتی متر) افزایش وزن باید در محدوده حداقل میزان دامنه ارائه شده باشد.
الگوی وزن گیری مهم است. افزایش وزن باید تدریجی باشد. این افزایش وزن به طور متوسط طی سه ماهه دوم و سوم در مادران كم وزن 0/5 کیلوگرم، مادرانی كه وزن طبیعی دارند 0/4 کیلوگرم و مادرانی كه دارای اضافه وزن هستند، حدود 0/3 كیلوگرم و در مادران چاق 0/2 كیلوگرم در هفته می باشد.
میزان افزایش وزن برای مادران نوجوان (كمتر و مساوی 19 سال)
تعریف وضعیت وزن برای مادران نوجوان كمتر و مساوی 19 سال: برای قضاوت درباره وضعیت وزن مادر نوجوان، ابتدا BMI قبل از بارداری بر اساس جدول زداسكور (Z-scores) نمایه توده بدنی مربوط به دختران (بر اساس سن بر حسب ماه) استاندارد سازمان جهانی بهداشت كه در جدول زیر آمده است، مقایسه شده و پس از تعیین مقدار زد اسكور (Z-scores) مربوط به BMI مادر، بر اساس جدول دوم قضاوت می شود.
جدول زداسكور (Z-score) نمایه توده بدنی (BMI) برای سن دختران 12 تا 19 ساله
*1* بر اساس توصیه سازمان جهانی بهداشت دخترانی كه از نظر BMI بر حسب سن در محدوده کمتر از -2SD قرار می گیرند، كم وزن محسوب می شوند؛ با توجه به اینكه بر اساس BMI برحسب سن دختران نوجوان كمتر از -1SD در معرض خطر كمبود های تغذیه ای هستند، به منظور پیشگیری از سوء تغذیه و براساس نظر كمیته كشوری تغذیه مادران باردار و شیرده، معیار كم وزنی در دختران نوجوان، BMI برحسب سن كمتر از -1SD درنظر گرفته شده است.
نكته:
- الف) بهتر است مادران باردار نوجوان حداكثر میزان دامنه وزن ارائه شده را به دست آورند.
- ب) در نوجوانان بارداری كه 2 سال از قاعدگی آنها می گذرد، افزایش وزن باید در حد بالای میزان دامنه ارائه شده باشد.
علاوه بر جداول فوق الذکر، از نمودار زیر نیز می توان جهت تعیین وضعیت وزن مادر كمتر و مساوی 19 سال استفاده كرد.
نمودار BMI برای سن مادران باردار
مثال: یك دختر نوجوان 15 ساله با قد 160 سانتی متر و وزن 52 كیلوگرم و نمایه توده بدنی 20/3 براساس جداول فوق الذکر در محدوده بین +1SD و -1SD قرار می گیرد و مطابق جدول بالا وضعیت تغذیه ای او طبیعی محسوب می گردد.
میزان افزایش وزن برای مادران باردار در دو قلویی
میزان افزایش وزن توصیه شده برای ماد ران باردار دوقلو (جدول زیر) بر حسب وزن قبل از بارداری در مادر باردار با BMI طبیعی 17 تا 25 كیلوگرم، یزای مادر باردار دچار اضافه وزن 14 تا 23 کیلوگرم و برای مادر باردار چاق 11 تا 19 کیلوگرم است.
جدول: میزان افزایش وزن در بارداری دوقلویی بر اساس BMI قبل از بارداری
* افزایش وزن مادران كم وزن دوقلو توسط كارشناس تغذیه تعیین شود.
نكته 1: افزایش وزن توصیه شده در سه ماهه اول بارداری مادران دو قلو 1/5 تا 2/5 كیلوگرم می باشد.
نكته 2: در موارد سه قلویی، میزان وزن گیری توصیه شده برای مادران باردار در حدود 22/5 تا 27 کیلوگرم می باشد. از این میزان مادر باید تا هفته 24، حداقل 16 كیلوگرم افزایش وزن داشته باشد.
میزان وزن گیری مادری كه در سه ماهه اول بارداری (هفته های 2 تا 12) مراجعه می كند:
بهترین معیار تعیین محدوده وزن گیری مناسب مادران باردار استفاده از BMI بر پایه وزن قبل از بارداری است. اگر وزن پیش از بارداری ثبت نشده باشد؛ وزن مادر باردار در اولین مراجعه (طی 12 هفته اول بارداری) به عنوان وزن ابتدای بارداری در نظر گرفته می شود به شرط این كه مادر در اثر تهوع و استفراغ بارداری، كاهش وزن شدیدی نداشته باشد.
سپس با استفاده از فرمول یا نوموگرام، وضعیت تغذیه مادر بر اساس BMI تعیین می گردد و برمبنای آن محدوده افزایش وزن مطلوب مشخص می شود. در این حالت ابتدای بارداری از روی محل تلاقی محور عمودی و افقی و نقطه صفر شروع می شود.
نكته: در مادرانی كه وزن قبل از بارداری آنان مشخص نیست و در اثر تهوع و استفراغ زیاد، كاهش وزن شدید نیز داشته اند، وضعیت وزن و نحوه رسیدگی به آنان، توسط كارشناس تغذیه تعیین می گردد.
میزان وزن گیری مادری كه در سه ماهه دوم بارداری (هفته های 13 تا 25) مراجعه می كند:
در صورتی كه اولین مراجعه مادر در هفته های 13 تا 25 بارداری باشد و وزن قبل از بارداری و یا وزن سه ماهه اول بارداری ثبت نشده باشد، اقدامات زیر باید انجام شود:
با استفاده از جدول ذیل در صورتی كه مادر در روند افزایش وزن مشكلی نداشته است، میزان افزایش وزن مادر در این بارداری را از وزن فعلی او كم كرده سپس BMI را محاسبه می كنیم. این مادران جهت كنترل بهتر وزن باید حداقل دو مرتبه دیگر و به فاصله دو هفته مراجعه نمایند. در صورت نیاز، ضروری است این مادران به كارشناس تغذیه ارجاع داده شوند.
مثال: مادری در هفته 18 بارداری مراجعه نموده است، قد وی 160 سانتیمتر و وزن او 61/5 كیلوگرم است و وزن قبل از بارداری یا وزن سه ماهه اول بارداری او ثبت نشده است. طبق جدول ذیل میزان افزایش وزن مادر در هفته 18 بارداری 3 كیلوگرم باید باشد. با كسر نمودن 3 كیلوگرم افزایش وزن به علت بارداری از وزن 61/5 کیلوگرم فعلی او (در هفته 18 بارداری)، وزن قبل از بارداری 58/5 كیلوگرم محاسبه می گردد. در این صورت BMI او 22/85 بوده و در محدوده طبیعی قرار می گردد.
- قد = 160
- وزن هفته 18 بارداری = 61/5 کیلوگرم
- کل افزایش وزن مادر در طول بارداری تاکنون = 3 کیلوگرم
- وزن مادر در قبل از بارداری = 61/5 منهای 3 کیلوگرم = 58/5 کیلوگرم
- نمایه توده بدنی = 22/85
جدول: میزان افزایش وزن مادر در هفته های 13 تا 25 بارداری
میزان وزن گیری مادری كه در سه ماهه سوم بارداری (هفته های 26 تا 40 ) مراجعه می كند:
مادر بارداری كه اولین مراجعه او در سه ماهه سوم بارداری بوده و وزن قبل از بارداری، یا وزن سه ماهه اول بارداری وی ثبت نشده باشد، باید برای تعیین میزان افزایش وزن مناسب به كارشناس تغذیه ارجاع داده شود.